Liste de pagi
Cet article dresse une liste non exhaustive de pagi, classés par civitas et par provinces.
Partie occidentale, pars occidentalis
modifierPréfecture du prétoire d'Italie, praefectus praetorio per Italiae
modifier(Le préfet du prétoire d'Italie réside à Rome).
Diocèse d'Italie, diocesis Italiciana
modifierItalie annonaire, Italia
modifierÉmilie, Aemilia
modifierAlpes cottiennes, Alpes cottiae
modifierFlaminie et Picenum annonaire, Flaminia et Picenum annonarium
modifierLigurie, Liguria
modifierRhétie première, Raetia prima
modifierRhétie seconde, Raetia secunda
modifierVénétie et Istrie, Venetia et Histria
modifierItalie suburbicaire, Regiones suburbicariae
modifierApulie et Calabre, Apulia et Calabria
modifierCampanie, Campania
modifierCorse, Corsica
modifierLucanie et Bruttium, Lucania et Bruttii
modifierPicenum suburbicaire, Picenum suburbicarium
modifierSamnium, Samnium
modifierSardaigne, Sardinia
modifierSicile, Sicilia
modifierTuscie et Ombrie, Tuscia et Umbria
modifierValérie, Valeria
modifierDiocèse d'Illyrie, diocesis Illyricum
modifier(On appelle aussi ce diocèse « diocèse des Pannonies », diocesis Pannoniarum)
Dalmatie, Dalmatia
modifierNorique méditerranéenne, Noricum mediterraneum
modifierNorique riveraine, Noricum ripense
modifierPannonie première, Pannonia prima
modifierPannonie seconde, Pannonia secunda
modifierSavie, Savia
modifierValérie, Valeria
modifier(différente de la Valérie suburbicaire)
Diocèse d'Afrique, diocesis Africae
modifier(On appelle aussi ce diocèse « diocèse des Pannonies », diocesis Pannoniarum)
Afrique, Africa
modifierByzacène, Byzacena
modifierMaurétanie Césarienne, Mauretania caesariensis
modifierMaurétanie Sitifienne, Mauretania sitifensis
modifierNumidie, Numidia
modifierTripolitaine, Tripolitana
modifierPréfecture du prétoire des Gaules, praefectus praetorio Galliarum
modifierDiocèse d'Hispanie, diocesis Hispaniae
modifierBétique, Baetica
modifierÎles Baléares, Baleares insulae
modifierCarthaginoise, Carthaginensis
modifierGallécie, Gallaecia
modifierLusitanie, Lusitania
modifierTarraconaise, Tarraconensis
modifierMaurétanie Tingitane, Tingitania
modifierDiocèse des Sept Provinces diocesis Septem provinciarum
modifierAlpes-Maritimes, Alpes maritimae
modifierAquitaine première, Aquitanica prima
modifierCivitas Albiensiun
modifier(Civitas Albiensiun : Albigeois (Albigenses, Albi), peut-être les Rutènes provinciaux (Ruteni Provinciales))
Cité des Cadurques, Civitas Cadurcorum
modifierCité des Rutènes, Civitas Rutenorum
modifierCité des Lemovices, Civitas Lemovicum
modifier(Lemovici, Limousin)
Cité des Arvernes, Civitas Arvernorum
modifier(Arverni, Auvergne)
Cité des Bituriges (civitas biturigum)
modifier(capitale à Avaricum (Bourges), cité à pagus unique)[1],[2] :
- Pagus bituricus (« pays berrichon » ou Berry).
Cité des Vellaves, Civitas Vellavorum
modifier(Vellavi, Velay)
Cité des Gabales, Civitas Gabalum
modifier(Gabali, Gévaudan)
Aquitaine seconde, Aquitanica secunda
modifier(ou Aquitania secunda)
Narbonnaise première, Narbonensis prima
modifierNarbonnaise seconde, Narbonensis secunda
modifierNovempopulanie, Novem populi
modifierViennoise, Viennensis
modifierDiocèse des Gaules, diocesis Galliarum
modifierAlpes pennines et grées, Alpes poeninae et graiae
modifierBelgique première, Belgica prima
modifierCité des Trévires, Ciuitas Treuerorum
modifier(capitale: Augusta Treverorum (Trèves))
Cité des Leuques, Ciuitas Leucorum
modifier(capitale : Tullum Leucorum (Toul))
Cité des Médiomatriques, Ciuitas Mediomatricorum
modifierCité des Verodunenses, Ciuitas Verodunensium
modifier(capitale: Virodūnum (Verdun))
Belgique seconde, Belgica secunda
modifierCité des Rèmes, Ciuitas Remorum
modifier- Pagus Castricius ou Castricensis : Chef-lieu : Castricum, aujourd'hui détruit mais proche de Charleville-Mézières
- Pagus Dulcomensis, aussi appelé le Dormois
- Pagus Porcensis (le Porcien)
- Pagus Mosomensis, aussi appelé Mouzonnais : Mouzon
- Pagus Remensis : Chef-lieu : Durocortorum (Reims), capitale de cité
- Pagus Tardinensis : le Tardenois
- Pagus Vongensis : pays de Voncq
Cité des Silvanectes, Ciuitas Siluanectum
modifier(capitale : Augustomagus (Senlis))
Cité des Suessiones, Ciuitas Suessionum
modifierCapitales successives:
- Noviodūnum (Pommiers ou Villeneuve-Saint-Germain)
- Augusta Suessionum (Soissons)
Cité des Véromanduens, Ciuitas Veromanduorum
modifier- Pagus Viromandui ou Vermandois
- Pagus Noviomensis ou Noyonnais
Cité des Atrébates, Ciuitas Atrebatium
modifier- Pagus Atrebatensis
- Pagus Austrebantum ou Ostrevent
- Pagus Scarbeius
- Pagus Leticus
Cité des Bellovaques, Ciuitas Bellovacorum
modifier(capitale : Caesaromagus (Beauvais))
- Pagus Belvacensis
- Pagus Vindoilensis ou Vendelois
- Pagus Camliacensis ou Chambliois
- Pagus Rossontensis ou Ressontois
Cité des Ambiens, Ciuitas Ambianensium ou Ciuitas Ambianorum
modifierCité des Morins, Civitas Morinorum
modifier- Pagus Bononiensis ou Boulonnais
- Pagus Teruanensis ou Ternois
Cité des Nerviens, Civitas Nerviorum
modifier- Pagus Cameracensis ou Cambrésis
- Pagus Hainaus ou Hainaut
- Pagus Bracbantum ou Brabant
- Pagus Renensium (correspond au doyenné d'Anvers)
Cité des Camaracenses, Ciuitas Camaracensium
modifier(ancienne c. Nerviorum, avec pour nouveau chef-lieu : Camaracum – Cambrai)
Ciuitas Catalaunorum
modifier(séparée de la ciuitas Remorum ; chef-lieu : Catalaunum – Châlons-en-Champagne)
Cité des Bononenses, Ciuitas Bononensium
modifier(séparée de la ciuitas Morinorum ; chef-lieu : Bononia – Boulogne-sur-Mer)
Germanie première, Germania prima
modifierGermanie seconde, Germania secunda
modifierCité des Ménapiens, Civitas Menapiorum
modifier- Pagus Flandrensis
- Pagus Wasiae ou pays de Waes
- Pagus Gandensis
- Pagus Curtracensis ou Courtraisis
- Pagus Tornacensis ou Tournaisis
- Pagus Mempiscus ou Mempisque
- Pabula ou Pévèle
- Caribant ou Carembault
- Pagus Medenentensis ou Mélantois
Cité des Tongres, Civitas Tungrorum
modifier- Pagus Lommensis
- Pagus Darnuensis
- Pagus Sambrensis
- Pagus Arduennensis
Lyonnaise première, Lugdunensis prima
modifier(capitale de province : Lyon)
Cité des Éduens
modifier(capitale de cité Augustodunum (Autun))
Cité des Ségusiaves
modifier(capitale de cité Forum Segusiavorum (Feurs))
Lyonnaise seconde, Lugdunensis secunda
modifier👑 Cité des Véliocasses
modifier(capitale de cité Rotomagus (Rouen))
- Veuguessin ou Vexin, Veliocassinus pagus
Cité des Eburovices
modifier(capitale de cité Mediolanum (Évreux))
Cité des Baïocasses
modifier(capitale de cité Augustodurum (Bayeux))
Cité des Calètes
modifier(capitale de cité Juliobona (Lillebonne))
Cité des Lexoviens
modifier(capitale de cité Noviomagus Lexoviorum (Lisieux))
Cité des Unelles
modifier(capitale de cité Cosedia (Coutances) ou Crociatonum (Carentan))
Cité des Viducasses
modifier(capitale de cité Aregenua (Vieux)) (au Bas-Empire romain, leur cité est rattachée à celle des Baïocasses)
Lyonnaise troisième, Lugdunensis tertia
modifier👑 Cité des Turones (civitas turonorum)
modifier(capitale à Caesarodunum (Tours), cité à pagus unique)[1],[2] :
- Pagus turonicus (« pays tourangeau »).
Cité des Andécaves
modifier(capitale de cité, Juliomagus (Angers))
Cité des Cénomans, Civitas Cenomanorum
modifier(capitale de cité Vindinum (Le Mans))
Cité des Diablintes
modifier(capitale de cité Noviodunum (Jublains))
Cité des Coriosolites
modifier(capitale de cité Fanum Martis (Corseul))
Cité des Namnètes
modifier(capitale de cité Condevicnum (Nantes))
Cité des Osismes, Civitas Osismiorum
modifier(capitale de cité Vorgium (Carhaix))
- Pagus Achmensis : Pays d'Ac'h
Cité des Riedones
modifier(capitale de cité Condate Riedonum (Rennes))
Cité des Vénètes
modifier(capitale de cité Darioritum (Vannes))
Lyonnaise sénonaise (Lugdunensis senonia)
modifierLa province de la Gaule Lyonnaise Quatrième (ou Sénonaise) est créée au début du IVe siècle par partition de la Lyonnaise Première. Sont également créés au même moment deux nouveaux pagi pour les Parisii et les Auréliens.
👑 Cité des Sénons (civitas senonum)
modifier(capitale de cité à Agedincum (Sens) ; incluait auparavant le pagus des Parisii).
Cité des Carnutes (civitas carnutorum)
modifier(territoire au nord-ouest de la région Centre-Val de Loire ; capitale de cité à Cenabum (Orléans), puis Autricum (Chartres) à partir de 330 environ ; incluait auparavant les pagi de la cité des Auréliens)[1],[3] :
- Pagus carnutenus (« pays chartrain ») : capitale de cité (après 330) et chef-lieu à Autricum (Chartres).
- Pagus blesensis (« pays blésois ») : chef-lieu à Blesum (Blois),
- Pagus drocensis (« pays drouais ») : chef-lieu à Durocassis (Dreux),
- Pagus dunensis (« pays dunois ») : chef-lieu à Dunensum (Châteaudun),
- Pagus madriacensis (« pays mérensais ») : en Madrie (chef-lieu non-identifié[1]),
- Pagus pinciacensis (« pays pisciaçais ») : chef-lieu à Pinciacum (Poissy),
- Pagus vindocinensis (« pays vendômois ») : chef-lieu à Vindocinum (Vendôme).
Cité des Auréliens (civitas aurelianorum)
modifier(cité créée vers 330 en détachement de la cité des Carnutes[1] ; capitale de cité à Cenabum (Orléans)) :
- Pagus aurelianensis (« pays orléanais ») : capitale de cité et chef-lieu à Cenabum (Orléans).
Cité des Meldes (civitas meldorum)
modifier(capitale de cité à Iatinum (Meaux))
Cité des Parisii (civitas parisiorum)
modifier(cité créée vers 330 en détachement de la cité des Sénons ; capitale de cité à Lutetia (Paris)) :
- Pagus parisiacus (« pays parisien »).
Cité des Tricasses (civitas tricassium)
modifier(capitale de cité à Augustobona (Troyes))
Grande Séquanaise, Maxima sequanorum
modifierCité des Lingons, Civitas Lingonum
modifier(subdivisions territoriales du Ve siècle au IXe siècle correspondant à la pertica des Lingons avant le Principat)
- Pagus Arcisensis : Arcesais (uniquement la moitié est)
- Pagus Attoariensis : Attouar puis Atuyer (correspondant approximativement aux cantons de Mirebeau-sur-Bèze, Champlitte, Fontaine-Française et d'Is-sur-Tille)
- Pagus Barrensis : Baraubois (correspondant approximativement aux cantons de Bar-sur-Aube, Soulaines-Dhuys et Vendeuvre-sur-Barse)
- Pagus Bassiniacensis : Bassigny
- Pagus Boloniensis : Bolènois
- Pagus Briavenensis : Brénois
- Pagus Divionensis : Dijonnais
- Pagus Duesmonensis : Duesmois
- Pagus Latiscencis : Lassois (correspondant approximativement aux anciens arrondissements de Châtillon-sur-Seine et Bar-sur-Seine, à l'exclusion du canton de Chaource)
- Pagus Lingonensis : Langrois
- Pagus Mesmontensis : Mémontois
- Pagus Oscarensis : Oscheret
- Pagus Perthisius : Perthois et Pays du Der
- Pagus Portisiorum (ou Porticianus ou bien Portensis) : Portois (uniquement la partie occidentale située à l'ouest de la Saône et comprenant notamment Portus-Abucinus)
- Pagus Tornodorensis : Tonnerrois (correspondant approximativement à l'ancien arrondissement de Tonnerre et au canton de Chaource)
- Pagus Valagensis : Vallage
Diocèse de Bretagne, diocesis Britanniae
modifierBretagne première, Britannia prima
modifierBretagne seconde, Britannia secunda
modifierFlavie césarienne, Flavia caesariensis
modifierMaxime césarienne, Maxima caesariensis
modifierValentia, Valentia
modifierPartie orientale, pars orientalis
modifierPréfecture du prétoire d'Orient, praefectus praetorio per Orientem
modifierDiocèse d'Égypte, diocesis Aegypti
modifierÉgypte, Aegyptus
modifierArcadia, Arcadia
modifierAugustamnique, Augustamnica
modifierLibye supérieure, Libya superior
modifierLibye inférieure, Libya inferior
modifierThébaïde, Thebais
modifierDiocèse d'Orient, diocesis Orientis
modifierArabie, Arabia
modifierCilicie, Cilicia
modifierCilicie seconde, Cilicia
modifierChypre, Cyprus
modifierEuphratèse, Eufratensis
modifierPhénicie, Foenice
modifier(ou Phoenice)
Phénicie libanaise, Foenise libanensis
modifier(ou Phoenice libanensis)
Isaurie, Isauria
modifierMésopotamie, Mesopotamia
modifierOsroène, Osrohena
modifierPalestine, Palestina
modifierPalestine salutaire, Palestina salutaris
modifierPalestine seconde, Palestina secunda
modifierSyrie, Syria
modifierSyrie salutaire, Syria salutaris
modifierDiocèse d'Asie, diocesis Asiana
modifierCarie, Caria
modifierPhrygie pacifiée, Frygia pacatina
modifier(ou Phrygia pacatina)
Phrygie salutaire, Frygia salutaris
modifier(ou Phrygia salutaris)
Lycaonie, Lycaonia
modifierLycie, Lycia
modifierLydie, Lydia
modifierPamphylie, Pamfylia
modifierPisidie, Pisidia
modifierDiocèse du Pont, diocesis Pontica
modifierArménie première, Armenia prima
modifierArménie seconde, Armenia secunda
modifierBithynie, Bithynia
modifierCappadoce première, Cappadocia prima
modifierCappacode seconde, Cappadocia secunda
modifierGalatie, Galatia
modifierGalatie salutaire, Galatia salutaris
modifierHelénopont, Helenopontus
modifier(ou Hellenopontus)
Honoriade, Honoria
modifierPaphlagonie, Paflagonia
modifierPont Polémoniaque, Pontus polemoniacus
modifierDiocèse de Thrace, diocesis Thraciae
modifierEurope, Europa
modifierHaemimontus, Haemimontus
modifier(ou Haemus)
Mésie seconde, Moesia secunda
modifierRhodope, Rhodopa
modifierScythie mineure, Scythia minor
modifierThrace, Thracia
modifierPréfecture du prétoire d'Illyrie, praefectus praetorio per Illyricum
modifierDiocèse de Macédoine, diocesis Macedoniae
modifierCrète, Creta
modifierÉpire nouvelle, Epirus nova
modifierÉpire ancienne, Epirus vetus
modifierMacédoine, Macedonia
modifierThessalie, Thessalie
modifierDiocèse de Dacie, diocesis Daciae
modifierDacie méditerranéenne, Dacia mediterranea
modifierDacie riveraine, Dacia ripense
modifierDardanie, Dardania
modifierMésie première, Moesia prima
modifierPrévalitane, Praevalitana
modifierNotes et références
modifier- Bernard Robreau, « Territoires et frontières des cités antiques de la région Centre », Supplément à la Revue archéologique du centre de la France, vol. 42, no 1, , p. 49–58 (lire en ligne
)
- Christèle Hervé, Sandrine Riquier et Murielle Troubady, « Les limites orientales de la civitas Turonorum », Supplément à la Revue archéologique du centre de la France, vol. 42, no 1, , p. 59–84 (lire en ligne
)
- Christian Cribellier, « Éléments de synthèse pour appréhender les agglomérations secondaires antiques en région Centre-Val de Loire : origine, évolution, caractéristiques et fonctions », Agglomérations secondaires antiques en région Centre-Val de Loire, Tours, FERACF, vol. 3, no 63 « supplément à la Revue archéologique du Centre de la France », , p. 23-71.