Priscien de Césarée

grammairien romain
Priscien de Césarée
Priscien ou la grammaire, panneau provenant du campanile de Florence, œuvre de Luca della Robbia
Biographie
Naissance
Époque
Activités
Période d'activité
Vers ou Ve siècle- ou VIe siècleVoir et modifier les données sur Wikidata
Œuvres principales
Manuel de grammaire (d)Voir et modifier les données sur Wikidata

Priscien de Césarée, en latin Priscianus Caesariensis, est un grammairien latin du VIe siècle ayant exercé à Constantinople.

Biographie modifier

On pense depuis le Moyen Âge qu'il est né à Césarée de Maurétanie, aujourd'hui Cherchell en Algérie vers 470, sous la domination vandale. Exilé ou réfugié, il s'installe à Constantinople où il tient à partir de 525 une école latine publique renommée. On ignore sa date de décès[1].

Son principal ouvrage est sa grammaire (Institutiones grammaticae), qui a été la base de l'enseignement à partir de la renaissance carolingienne sous l'impulsion d'Alcuin. Les copies manuscrites des Institutiones grammaticae se multiplient alors : on connait 61 manuscrits complets ou fragmentaires écrits entre 790 et 900, tandis que les plus récents se comptent par centaines[2]. La grammaire était l'une des disciplines du trivium qui, avec le quadrivium, formait les arts libéraux, base de l'éducation au Moyen Âge.

Les Institutiones grammaticae en dix-huit livres suivent un plan que Priscien veut novateur[3] :

  • Livre I, début du livre II : le son, la lettre, la syllabe ;
  • Livres II à XVI : les parties du discours ;
  • Livres XVII et XVIII : la construction ou syntaxe, partie d'étude qui est une innovation.

On a en outre de lui quelques autres petits écrits sur des sujets de grammaire (accents, mètres, déclinaisons), un traité en vers De ponderibus et mensuris[4], la Périégèse ou traduction en vers de Denys le Périégète, l'Éloge d'Anastase, etc.

Œuvres modifier

Traductions en français modifier

  • Œuvres : Poème sur les poids et mesures. La périégèse. Eloge de l'empereur Anastase, traduites par E.F. Corpet, 1845, sur Remacle.org
  • Priscien, Grammaire. Livre XIV - XV - XVI, Paris: Vrin 2013
  • Priscien, Grammaire. Livre XVII – Syntaxe I, Paris: Vrin 2010
  • Priscien, Grammaire. Livre XVIII – Syntaxe II, Paris: Vrin 2018

Traductions en allemand modifier

  • A. Schönberger : Priscians Darstellung der lateinischen Pronomina: lateinischer Text und kommentierte deutsche Übersetzung des 12. und 13. Buches der Institutiones Grammaticae, Frankfurt am Main: Valentia, 2009, (ISBN 978-3-936132-34-2) (traduction allemande des livres 12 et 13)
  • A. Schönberger : Priscians Darstellung der lateinischen Präpositionen: lateinischer Text und kommentierte deutsche Übersetzung des 14. Buches der Institutiones Grammaticae, Frankfurt am Main: Valentia, 2008, (ISBN 978-3-936132-18-2) (traduction allemande du livre 14)
  • A. Schönberger : Priscians Darstellung der lateinischen Konjunktionen: lateinischer Text und kommentierte deutsche Übersetzung des 16. Buches der Institutiones Grammaticae, Frankfurt am Main: Valentia, 2010, (ISBN 978-3-936132-09-0) (traduction allemande du livre 16)
  • A. Schönberger : Priscians Darstellung der lateinischen Syntax (I): lateinischer Text und kommentierte deutsche Übersetzung des 17. Buches der Institutiones Grammaticae, Frankfurt am Main: Valentia, 2010, (ISBN 978-3-936132-10-6) (traduction allemande du livre 17; première traduction de ce livre dans une langue moderne)
  • A. Schönberger : Priscians Darstellung des silbisch gebundenen Tonhöhenmorenakzents des Lateinischen: lateinischer Text und kommentierte deutsche Übersetzung des Buches über den lateinischen Akzent, Frankfurt am Main: Valentia, 2010, (ISBN 978-3-936132-11-3) (traduction allemande du livre De accentibus)

Notes et références modifier

  1. Groupe Ars Grammatica 2005, p. 7
  2. Groupe Ars Grammatica 2005, p. 26
  3. Groupe Ars Grammatica 2005, p. 8
  4. L'attribution à Priscien en est incertaine, cf. Geus, Klaus (ed.): [Remius Favinus]. Gedicht über Gewichts- und Maßeinheiten. Carmen de ponderibus et mensuris (= Bibliotheca Classicorum 3). Oberhaid: Utopica-Verlag 2007. (ISBN 978-3-938083-07-9)

Annexes modifier

Bibliographie modifier

Livres
  • Prisciani caesariensis grammatici opera ... Edited by Augvst Krehl. Lipsiae: Weidmann, 1819-20
  • Prisciani institutionum grammaticalium librorum I-XVI, indices et concordantiae. Curantibus Cirilo Garcia Roman, Marco A. Gutierrez Galindo. Hildesheim, New York: Olms-Weidmann, 2001
  • Prisciani institutionum grammaticalium librorum XVII et XVIII, indices et concordantiae. Curantibus Cirilo Garcia Roman, Marco A. Gutierrez Galindo, Maria del Carmen Diaz de Alda Carlos. Hildesheim, New York: Olms-Weidmann, 1999
  • (la + de) Priscians Darstellung des silbisch gebundenen Tonhöhenmorenakzents des Lateinischen. Texte Latin et commentaires en allemand du De accdentibus
  • (it) Prisciani Caesariensis opuscula, Edition critique de Marina Passalacqua, Rome, Edizioni di storia e letteratura, 1987
    • vol. I: De figuris numerorum. De metris Terentii. Praeexercitamina
    • vol. II: Institutio de nomine et pronomine et verbo partitiones duodecim versuum aeneidos principalium)
  • M. Baratin, B. Colombat, L. Holtz (éds.), Priscien. Transmission et refondation de la grammaire, de l'antiquité aux modernes, Brepols Publishers, 2009, (ISBN 978-2-503-53074-1)
  • F. Cinato, Priscien glosé. L'Ars grammatica de Priscien vue à travers les gloses carolingiennes (= Studia Artistarum, 41), Turnhout: Brepols Publishers, 2015 (ISBN 978-2-503-56098-4)
Articles
  • Groupe Ars Grammatica, « Présentation du De Adverbio de Priscien. Autour du De Adverbio de Priscien », Histoire Épistémologie Langage, vol. 27, no 2,‎ , p. 7-28 (lire en ligne)
  • (de) Axel Schönberger, « Zur Lautlehre, Prosodie und Phonotaktik des Lateinischen gemäß der Beschreibung Priscians », Millennium, vol. 11,‎ , p. 121–184

Articles connexes modifier

Liens externes modifier